İş hayatı, birçok belirsizlik ve zorluk içerebilir. Bireyler, çeşitli nedenlerle işten ayrılmak zorunda kalabilir. Bu süreçte, iş arama izni, bireylerin yeni iş fırsatlarını değerlendirebilmeleri için büyük bir destek sağlar.
İş arama izni, iş sözleşmesi feshedilen veya işten çıkarılmak üzere olan işçiye yeni bir iş bulabilmesi için İş Kanunu’nun 27. maddesi gereğince tanınan bir haktır. İşveren, işçinin günlük çalışma süresi içinde, iş arama izni kullanmasına olanak sağlamak zorundadır. İş arama izni, işten çıkarılma bildirimi yapıldıktan sonra geçerli olur ve işçinin haklı bir gerekçesi olmaksızın bu iznin kullanımını engelleyemez.
Bu yazıda, iş arama izni, süresi, ihbar süreleri, istifa eden işçilerin hakları ve diğer önemli noktaları kapsamlı bir şekilde ele alacağız.
İş arama süresi, İş Kanunu’nun 27. maddesine göre (bu madde hakkında daha fazla bilgi almak için tıklayın), iş sözleşmesi feshedilen işçinin günlük çalışma süresi içinde günde en az 2 saat olmalıdır. Bu süre, işçinin işten çıkarılma bildirimi yapıldıktan sonra ihbar süresi boyunca geçerli olur. İşçi, iş arama iznini toplu olarak kullanmak isterse, bu izni birleştirip işten ayrılmadan önceki günlere denk getirebilir. Bu süre zarfında, bireylerin aktif olarak iş arama faaliyetlerini sürdürmeleri ve bununla ilgili kayıt tutmaları beklenir. İş arama izni, aynı zamanda maddi destek sağladığı için de önem taşır; işsizlik ödeneği ile birlikte bireylerin geçimlerini sağlamalarına yardımcı olur.
İşsizlik ödeneği, kişinin işsiz kaldığı dönemde devlet tarafından sağlanan maddi yardımdır ve bu sürenin uzunluğu, kişinin sigorta prim ödeme gün sayısına göre belirlenir.
600 gün ve üzerinde sigorta primi ödeyenler 10 ay (300 gün) işsizlik ödeneği alabilir.
450-600 gün arasında sigorta primi ödeyenler 8 ay (240 gün) işsizlik ödeneği alabilir.
300-450 gün arasında sigorta primi ödeyenler 6 ay (180 gün) işsizlik ödeneği alabilir.
300 günden az sigorta primi ödeyenler işsizlik ödeneğinden yararlanamaz.
Bu ödenek, kişinin işsiz kaldığı dönemde yeni bir iş bulması için destek sağlamak amacıyla verilir. İş arama süresi olarak adlandırılmamalıdır, çünkü bu ödenek alma süresidir. İş arama izni ise çalışanın işten çıkarılmadan önceki dönemde kullandığı izin hakkıdır.
İşten ayrılma süreçlerinde, ihbar süreleri büyük önem taşır. İhbar süreleri, çalışanın kıdemine göre belirlenmiştir. Türkiye’de geçerli olan genel ihbar süreleri şunlardır:
1 aydan az çalışanlar için: 2 hafta
1-5 yıl arası çalışanlar için: 4 hafta
5 yıldan fazla çalışanlar için: 6 hafta
Bu süreler, hem işverenin hem de çalışanın haklarını korumak amacıyla düzenlenmiştir. İhbar sürelerine uymamak, tazminat talep etme hakkını etkileyebilir. İşveren, ihbar süresine uymadığında çalışana tazminat ödemekle yükümlüdür. Aynı şekilde, çalışan da ihbar süresine uymadığı takdirde işverene tazminat ödemek zorunda kalabilir.
İstifa eden işçiler, genel olarak iş arama izni hakkına sahip değildir. İş arama izni, işsizlik sigortasından yararlanma koşuluna bağlıdır ve istifa edenler bu haktan yararlanamazlar. Ancak, bazı özel durumlarda (örneğin, işyerinde zorbalık, sağlık sorunları veya iş koşullarının kötüleşmesi gibi zorunlu nedenlerle yapılan istifalarda), iş arama izni talep edilebilir.
İşten ayrılmadan önce, çalışanın haklarını ve yükümlülüklerini iyi anlaması, olası mağduriyetlerin önüne geçebilir. Bu nedenle, istifa etmeden önce bir avukat veya uzman ile görüşmek faydalı olabilir.
İş arama iznini kullanabilecek kişiler şunlardır:
İş sözleşmesi işveren tarafından feshedilen işçiler: İş arama izni, işverenin işçiyi işten çıkaracağını bildirdiği durumlarda geçerlidir.
İhbar süresi içinde olan işçiler: İşten çıkarılmadan önce ihbar süresini tamamlamakta olan işçiler bu haktan yararlanır.
Belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler: Belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan ve işveren tarafından feshedilen işçiler iş arama izni hakkına sahiptir.
Haklı nedenle işten çıkarılan işçiler: İşverenin haklı nedenle işten çıkardığı işçiler de iş arama izni kullanabilir.
Kıdem tazminatına hak kazanabilecek durumda olan işçiler: Kıdem tazminatına hak kazanabilecek durumda olanlar da bu haktan faydalanabilir.
Bu maddeler dışında, işçi kendi isteğiyle işten ayrılıyorsa iş arama izni kullanamaz.
İş arama izni, yalnızca işsizlik sigortasından yararlanma hakkı olan bireylere verilmektedir. İş arama izni almak için gereken şartlar şunlardır:
İşten ayrılmadan önce belirli bir süre boyunca sigorta primi ödenmiş olmalıdır. Bu süre, en az 600 gün olmalıdır.
İşsizlik sigortası için başvurunun yapılması gerekmektedir. İşten ayrıldıktan sonra 30 gün içinde başvuru yapılmalıdır. Bu süre zarfında başvuru yapılmaması, iş arama izni hakkını kaybettirebilir.
İzin süresi boyunca bireyin aktif bir şekilde iş arama faaliyetlerinde bulunması beklenir. Bu süreçte, iş arama faaliyetlerini kayıt altına almak önemlidir.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) Kayıtları:Bireylerin, işsizlik sigortasından yararlanmak için gerekli olan tüm belgeleri SGK’ya sunmaları gerekmektedir. Bu belgeler arasında, işten ayrılma belgesi ve işsizlik sigortası başvuru formu yer alır.
İş Kanunu’na göre, işgörenlerin genellikle doğrudan bir ücret talep etme hakları yoktur ancak işçi iş arama iznini kullanmak yerine bu süreyi çalışarak geçirmeyi tercih ederse, işveren bu sürenin ücretini ayrıca ödemek zorundadır. Yani, işçi çalışmaya devam edip iş arama izni hakkından vazgeçerse, iş arama iznine denk gelen saatlerin ücreti normal çalışma ücretine ek olarak fazladan ödenir. Bu durumda iş arama izni ücreti, işçinin çalışmadığı halde hak ettiği ücretten farklı olarak, işçinin fazla mesai gibi değerlendirilir.
